Jak się skutecznie zabezpieczyć przed ugryzieniem kleszcza? Na początku warto poznać garść przydatnych informacji, które pomogą właściwie zidentyfikować sytuacje, w których jesteśmy narażeni na atak pajęczaka oraz odpowiednio się zabezpieczyć.

Kleszcze ogólnie budzą lęk i nie jest on bezpodstawny. Te małe, niepozorne pajęczaki przenoszą drobnoustroje, które wywołują wiele chorób. Do najbardziej znanych, a zarazem najgroźniejszych należy borelioza oraz odkleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowych. Ponieważ klimat w kraju z roku na rok się ociepla, kleszcze przestały być problemem tylko przez kilka wiosennych i letnich miesięcy. Obecnie czas ich występowania rozszerzył się nawet do okresu od marca do października, a nawet pierwszych dni listopada. Tak długie ich występowanie jest możliwe przy wysokich temperaturach. Jeśli danego roku wiosna przyszła bardzo szybko, a jesienne miesiące są wyjątkowo ciepłe jak na tą porę roku, należy mieć na uwadze przedłużone występowanie kleszczy. Nawet intensywna, ale krótka zima nie stanowi dla nich większego problemu. 

Gdzie można spotkać kleszcza?

W Polsce zdecydowanie przeważają dwa gatunki kleszczy – kleszcz pospolity i kleszcz łąkowy. Okresy ich występowania pokrywają się właściwie tylko w miesiącach letnich, co również jest powodem tak długiego łącznego okresu występowania kleszczy. Kleszcze zwykle wspinają się na rośliny do wysokości półtora metra, także nieprawdziwe są informacje, że spadają one z drzew na przechodzącego człowieka czy zwierzę. Kleszcze zazwyczaj żywią się krwią zwierząt, ludzi atakują z braku innego pożywienia.

Często pokutuje przekonanie, że z tego powodu jedynie wchodząc głęboko do lasu narażamy się na spotkanie tych pajęczaków. Tymczasem kleszcze chętnie przebywają na obrzeżach lasu i przy leśnych ścieżkach, gdzie zwiększa się ich szansa na znalezienie żywiciela. Kleszcze wybierają roślinność liściastą, często można je spotkać w trawie i wśród niskich krzewów, także na osiedlowych skwerach i w przydomowych ogródkach. Generalnie dobrze jest przyjąć zasadę, że jeśli zamierzamy spędzić czas na świeżym powietrzu, to warto profilaktycznie założyć, że potencjalnie stajemy się narażeni na atak kleszcza.

Jak odstraszyć kleszcza?

Kleszcz wyczuwa ofiarę reagując na wydzielany przez nią dwutlenek węgla, substancje chemiczne będące składnikami potu oraz temperaturę ciała. W pewnym stopniu ochronę przed kleszczami zapewniają specjalne preparaty odstraszające te pasożyty, można także wspierać się naturalnymi olejkami eterycznymi owocowymi, drzewnymi i ziołowymi – panuje przekonanie, że na kleszcze działają odstraszająco te same substancje, co komary. O ile w przypadku komarów można sobie pozwolić na pewne eksperymenty, tak w przypadku kleszczy nie warto ryzykować. Jeśli mimo środków ostrożności zostaniemy ukąszeni przez komary, w ogromnej większości przypadków pomimo nieprzyjemności z tym związanych nie wystąpią żadne skutki zagrażające zdrowiu. Niestety, gdy chodzi o kleszcze, nawet jedno ukąszenie może się skończyć poważnymi konsekwencjami. Warto zatem oprócz innych sposobów odstraszania i unikania kleszczy bezwzględnie pamiętać o konieczności dokładnego osłonięcia ciała. Kleszcze bez większego problemu dostają się pod nogawki i za kołnierze.

Ukąszenie przez kleszcza

Jeśli kleszcz wyląduje na człowieku, zazwyczaj mija jeszcze nieco czasu, zanim znajdzie odpowiednie miejsce do wkłucia się. Może długo wędrować po ciele w poszukiwaniu silnie ukrwionego miejsca – takie obszary są najchętniej wybierane przez te pajęczaki. Po powrocie ze spaceru czy pikniku należy koniecznie dokładnie obejrzeć ciało oraz odzież. Trzeba też wziąć prysznic i koniecznie założyć coś innego niż te rzeczy, w których byliśmy na dworze. Odzież, w której chodziliśmy po parku czy po lesie, najlepiej dokładnie wytrzepać (poza domem albo nad wanną). Kleszcz może się przyczepić do ubrania i nawet jeśli nie zdążył jeszcze się wkłuć, kiedy zostanie przyniesiony do domu ciągle istnieje ryzyko ugryzienia.

W przypadku, kiedy oglądając skórę znajdziemy kleszcza, należy niezwłocznie go usunąć. Nie zawsze jest łatwo wypatrzyć kleszcza na ciele. Najlepiej widoczne są dorosłe osobniki, jednak kleszcz w poprzednich stadiach rozwojowych może być tak mały, że trudno go dostrzec. Kleszcza nie należy wyrywać gołymi rękami. Najlepiej użyć do tego pęsety albo specjalnych przyrządów do wyciągania kleszczy (dostępnych w aptece). Nie wolno smarować kleszcza substancjami natłuszczającymi ani nawet środkami odkażającymi. Może to spowodować u niego ślinotok, który uwolni do organizmu żywiciela chorobotwórcze drobnoustroje. Wyrywając kleszcza, należy pamiętać, aby złapać go tuż przy skórze, a nie za tylną część. Kleszcz musi zostać wyrwany ze skóry w całości. Trzeba uważać, aby go nie rozerwać, w takim przypadku w skórze może zostać głowa pajęczaka. Po usunięciu kleszcza należy zdezynfekować miejsce ukąszenia.

Choroby odkleszczowe

Nie ma obecnie szczepionki na boreliozę. Dobra wiadomość jest taka, że nie każdy kleszcz zaraża boreliozą. Ryzyko zakażenia jest mniejsze, jeśli pasożyt zostanie usunięty w krótkim czasie po ukąszeniu. Im dłużej kleszcz „siedzi” w skórze, tym większe jest ryzyko, że dojdzie do zakażenia. Wirus odpowiedzialny za kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest z kolei przekazywany żywicielowi wkrótce po ukąszeniu, jednak na tą chorobę można się zaszczepić. Szczepienie obejmuje trzy dawki w odpowiednich odstępach czasu i jego efekt utrzymuje się przez okres trzech lat. Najlepszym momentem na szczepienie jest okres zimowy, organizm zdąży wytworzyć odpowiednie przeciwciała przed ponownym pojawieniem się kleszczy na wiosnę.

Właściwe usunięcie kleszcza z ciała nie zwalnia z konieczności uważnego obserwowania miejsca ugryzienia. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów świadczących o zakażeniu boreliozą jest rumień wędrujący – miejsce ugryzienia staje się czerwone i bardzo ciepłe. Rumień jest charakterystyczny, jednak nie zawsze się pojawia. Z tego względu jeśli w ciągu trzydziestu dni od ugryzienia kleszcza zaobserwujemy u siebie objawy grypopodobne, m.in. osłabienie, podwyższoną temperaturę, bóle mięśni, uczucie ogólnego rozbicia i bóle głowy, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem i koniecznie poinformować go o niedawnym ukąszeniu kleszcza. Właściwie zdiagnozowana borelioza jest chorobą wyleczalną i wdrożenie odpowiedniej antybiotykoterapii pozwoli na powrót do zdrowia.