Nerwice najogólniej mówiąc są zaburzeniami lękowymi, a wachlarz przyczyn ich powstawania jest niezwykle szeroki. Zwykle geneza nerwicy ma związek ze stresem, często decydują jednak indywidualne predyspozycje człowieka. Nerwica jest tematem coraz bardziej powszechnym, ponieważ różne jej postacie dotykają coraz więcej osób. Nerwica jest schorzeniem o tyle niebezpiecznym i podstępnym, że objawy mogą być bardzo zróżnicowane i mało charakterystyczne, a wręcz wskazujące na zupełnie inne dolegliwości.

Droga do diagnozy jest zatem trudna i często wiedzie przez gabinety rozmaitych specjalistów, zanim zostaną wykluczone inne możliwe opcje i zostanie ustalone, że za dolegliwościami stoi nerwica. Nerwicy nie można lekceważyć, nieleczona może skutkować poważnymi chorobami. Trzeba pamiętać, że dolegliwości o podłożu psychicznym mogą realnie odbić się na zdrowiu fizycznym. Nerwica nawet w relatywnie wczesnym stadium wywołuje problemy w życiu codziennym, obniża koncentrację i powoduje rozdrażnienie, sprawia trudności w kontaktach społecznych i z czasem pogłębiają się. Osoba chora pozostawiona sama sobie i bez pomocy narażona jest na wykluczenie społeczne.

Jakie mogą być objawy nerwicy?

Żaden z rodzajów nerwicy nie ma zamkniętej listy objawów, istnieją jednak niektóre charakterystyczne i często występujące przy danym typie nerwicy. Objawy mogą być emocjonalne (psychiczne) lub somatyczne (fizyczne). Mogą występować równolegle, ale nie muszą. Czasami obserwuje się tylko jeden czy dwa objawy, za to niezwykle nasilone. Dlatego list objawów nie można traktować do końca jako wyznacznik. Mogą być również objawy zupełnie nietypowe, które zdarzają się bardzo rzadko. Najważniejsze jest, żeby obserwować siebie, jeżeli pojawi się podejrzenie nerwicy. Trzeba nauczyć się rozpoznawać określone sytuacje i zjawiska, które wywołują uczucie strachu, zagubienia, zdenerwowania czy bezradności. Właśnie w takich momentach zazwyczaj objawiają się symptomy nerwicy. Jeżeli w podobnych sytuacjach niemal zawsze dochodzi do podobnej reakcji organizmu, może to oznaczać właśnie nerwicę.

Wiele osób wstydzi się swojego problemu, nie chce dopuścić do siebie myśli, że może mieć problem natury psychicznej, a takim jest nerwica. Tymczasem nie ma w tym nic nadzwyczajnego, obecne tempo życia, codzienny stres i natłok obowiązków niestety w mniejszym lub większym stopniu odbijają się na kondycji psychicznej każdego człowieka. Jeśli czynniki stresogenne trafią na „podatny grunt”, tj. osobę o większej wrażliwości emocjonalnej, żyjącej w ustawicznym stresie, po przebytej traumie lub w trudnym momencie życiowym, rozwinięcie się nerwicy jest możliwe i prawdopodobne.

Fizyczne objawy nerwicy

Można wyszczególnić kilka objawów, które często powtarzają się przy nerwicach. Do takich sztandarowych objawów somatycznych należą duszności – sytuacje stresowe powodują problemy z oddychaniem, uczucie ucisku w klatce piersiowej, wrażenie „ściśniętej” krtani, płytki oddech i niemożność odetchnięcia pełną piersią. Często pojawia się również kołatanie serca, wzrost ciśnienia krwi, arytmia oraz różnorodne bóle, najczęściej głowy i okolicy serca. Często objawem nerwicy są również nagłe problemy żołądkowe, a nawet zaburzenia wzroku. Objawem nerwicy mogą być również zmiany skórne, takie jak atopowe zapalenie skóry czy afty. Oczywiście wszystkie wymienione dolegliwości mogą mieć swoje źródło zupełnie gdzie indziej i nie muszą oznaczać nerwicy. Tutaj właśnie objawia się ta trudność we właściwym i odpowiednio wczesnym rozpoznaniu nerwicy. Szczególnie objawy somatyczne mogą być mylące, zwłaszcza jeśli nie towarzyszą im objawy emocjonalne, które mogą być ukryte i nieświadome. Jeżeli dolegliwości fizyczne obserwuje się zwykle w określonych okolicznościach, warto choćby profilaktycznie skonsultować się ze specjalistą.

Psychiczne objawy nerwicy

Objawy emocjonalne (psychiczne) nerwicy zwykle są łatwiejsze do sklasyfikowania i ustalenia, czy ma się do czynienia z nerwicą. Do najczęstszych i najbardziej wyraźnych objawów, które mogą oznaczać nerwice, należą problemy z koncentracją, łatwe popadanie w irytację (często niezrozumiałą i nieadekwatną do sytuacji), ciągłe zdenerwowanie czy towarzyszenie nieracjonalnych myśli wymuszających określone zachowanie, niepodyktowane sensownymi przesłankami. Objawy te są często charakterystyczne dla poszczególnych typów nerwic.

Objawem, jak i skutkiem narastającej nerwicy, mogą być gwałtowne wahania nastrojów niezależne od okoliczności, silne uczucie lęku i bezradności, permanentne uczucie nieokreślonego niepokoju, trudności z zasypianiem, wrogie nastawienie do bliskich osób, bardzo silna frustracja. Takie symptomy powinny być sygnałem do wizyty u specjalisty, ponieważ nawet jeśli nie oznaczają nerwicy, mogą sygnalizować problemy innego rodzaju. Komfort psychiczny i pewna równowaga jest bardzo ważna, kiedy tego brakuje spada ogólne poczucie zadowolenia ze swojego życia i z czasem sprawy jeszcze bardziej się komplikują. Tego typu dolegliwości raczej nie ustępują samoistnie, a mogą rozwinąć się chociażby w depresję.

Jakie są najczęściej spotykane rodzaje nerwic?

Nerwica ma wiele twarzy, jednak pewne jej rodzaje występują bardziej powszechnie niż inne. Do jednej z najczęściej występujących nerwic należy nerwica lękowa. Początki mogą być bardzo niewinne, natomiast silnie rozwinięta nerwica lękowa praktycznie uniemożliwia normalne życie. Do pierwszych objawów należy narastający lęk przed określoną sytuacją, może być podyktowany racjonalnymi przesłankami (np. powstał w związku z jakąś bardzo przykrą czy niebezpieczną sytuacją) lub nie. Z czasem jednak zostaje on wyolbrzymiony i nabiera absurdalnych rozmiarów, a dla osoby zmagającej się z tym lękiem stanowi poważne utrudnienie w codziennym życiu.

Taka nerwica lękowa może przybierać postać fobii, przy czym osoba zmagająca się z fobią nie musi automatycznie cierpieć na nerwicę. Leczenie fobii dotyczących tylko jednego czynnika wywołującego lęk zazwyczaj cieszy się wysoką skutecznością, wiele osób cierpiących na fobie nie ma problemów z normalnym funkcjonowaniem na co dzień. Natomiast nieleczona i rozwijająca się fobia może przekształcić się w nerwicę – pojawia się permanentny lęk przed napotkaniem obiektu swojej fobii oraz paniczna i zagrażająca zdrowiu reakcja w takiej sytuacji.

Nerwica lękowa

Nerwica lękowa czy też zespół lęku uogólnionego jest problemem niepomiernie bardziej złożonym, aniżeli występująca pojedynczo fobia. Nerwica lękowa dotyczy bardzo szerokiego spektrum potencjalnych zdarzeń, które budzą w chorym niepokój i poczucie zagrożenia. Dość charakterystyczny dla nerwicy lękowej jest brak możliwości uspokojenia się, zrelaksowania i odprężenia, ponieważ nawet w sytuacji bezpiecznej i przy braku czynników wywołujących lęk osoba cierpiąca na nerwicę lękową zajmuje myśli czarnymi scenariuszami. Emocje: lęk, niepokój, poczucie zagrożenia, są tak silne, że zupełnie dominują życie chorego. Taka osoba bezustannie obawia się wszystkiego, co w konsekwencji mogłoby zaszkodzić jej samej lub jej bliskim.

W zaawansowanym stadium niemal na stałe goszczą wielopostaciowe dolegliwości fizyczne. Taka skrajna, wyniszczająca forma nerwicy lękowej właściwie całkowicie uniemożliwia choremu normalne i samodzielne funkcjonowanie, dlatego tak ważne jest, aby nie lekceważyć zaburzeń lękowych, a już na pewno ich pogłębiania się i utrudniania takich zwyczajnych czynności, jak załatwienie sprawy w banku czy urzędzie, samodzielne odwiedzenie nowego miejsca czy rozmowa z nowo poznaną osobą.

Nerwica natręctw

Inną postacią nerwicy, która również jest dość często diagnozowana, jest tzw. nerwica natręctw – zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Tutaj diagnoza zazwyczaj jest prostsza, ponieważ ta postać nerwicy ma bardzo charakterystyczne objawy. Chodzi tutaj o natrętne, powracające myśli, których nie można „zagłuszyć”, a które każą osobie cierpiącej na to zaburzenie wykonywać pewne czynności w określonych sytuacjach. Nie jest to, jak się wydaje, mimowolne wykonywanie pewnych czynności, ale wykonanie ich z przekonania. Przykładowo, może to być kilkukrotne mycie rąk przy każdej okazji w obawie przed zarazkami, mimo, że jedno w zupełności wystarczy. Nerwica natręctw może objawiać się także np. przez obsesyjne układanie przedmiotów w określonym porządku i bezustanne ich poprawianie.

Jednym z pierwszych i najbardziej niepozornych objawów może być wielokrotne sprawdzanie np. zamknięcia drzwi czy wyłączenie kuchenki, mimo, że się doskonale pamięta jak chwilkę temu się już to zrobiło. Na początku uciążliwość polega głównie na tym, że wykonywanie tych czynności zabiera przecież czas, przez co zaniedbywane są obowiązki i codzienne zadania. Z czasem jednak natrętne myśli stają się coraz bardziej irracjonalne i nie sposób ich już tłumaczyć pedantyzmem czy skrupulatnością. Chory zazwyczaj doskonale sobie zdaje sprawę z absurdalności swoich myśli i w rozwiniętej fazie nerwicy reaguje panicznie na pojawienie się tych myśli, próbując za wszelką cenę nie dopuścić do zrealizowania tego, co podpowiada mu myśl.

Nerwica wegetatywna

Kolejną częstą postacią nerwicy jest nerwica wegetatywna. Pod tym pojęciem kryje się np. nerwica żołądka czy nerwica serca. Tak wspólna nazwa dotyczy generalnie nerwic objawiających się dysfunkcją układów wewnętrznych. Osoba cierpiąca na taki rodzaj zaburzenia cierpi na fizyczne dolegliwości, jednak nie można ustalić ich medycznych przyczyn. Badania nic nie wykazują, tymczasem dolegliwości chorego pogłębiają się i powodują dyskomfort w życiu codziennym. Nerwica wegetatywna często jest mylona z hipochondrią, która również jest zaburzeniem na tle nerwicowym, jednak oznacza coś innego.

Osoba cierpiąca na nerwicę wegetatywną ma autentyczne objawy, jak bóle brzucha, biegunki i mdłości przy nerwicy żołądka. Odpowiednia terapia psychologiczna i wspomaganie lekami zazwyczaj eliminuje te objawy. Osoba cierpiąca na hipochondrię ma natomiast poczucie, że jest chora, często poważnie lub śmiertelnie, zazwyczaj nie ma jednak żadnych objawów poza bólami i szuka „w ciemno” swojego prawdziwego schorzenia. Mogą występować konkretne dolegliwości, są one jednak incydentalne, liczne i bardzo zmienne. Nerwica hipochondryczna i jej objawy mogą w tym przypadku bardzo się nasilać w sytuacji, kiedy chory posądzany jest o symulacje lub spotyka się z pobłażliwym i niepoważnym traktowaniem jego dolegliwości.

Jak się leczy nerwice?

Pierwszym krokiem jest podanie leków łagodzących objawy i pozwalających pacjentowi na odzyskanie spokoju. Równolegle rozpoczyna się prowadzenie terapii, często długotrwałej, której celem jest poznanie przyczyn wystąpienia nerwicy i praca nad psychiką pacjenta. W takiej terapii chodzi o to, żeby chorego faktycznie wyleczyć i umożliwić mu powrót do normalnego życia, a nie tylko wygaszenie objawów medykamentami. Często wyleczenie nerwicy wymaga od chorego wielu zmian w życiu w tym dotychczasowych nawyków czy nawet zmiany otoczenia.

Bardzo ważne jest zbudowanie u chorego poczucia akceptacji, bezpieczeństwa i zrozumienia. Dzięki temu pacjent znajduje w sobie siły do stawienia czoła na nowo tym zadaniom, które wcześniej były niemożliwe do wykonania. Jeżeli nerwica rozwinęła się wskutek nagłego zdarzenia w życiu chorego, które wywołało ogromny stres, w terapii jest bardzo istotne, by pomóc pacjentowi spojrzeć z innej perspektywy na to zdarzenie i odpowiednio ukierunkować emocje z nim związane. Szczególnie istotne jest również wsparcie i zrozumienie najbliższych osób, co bardzo pomaga w terapii i po jej zakończeniu utrwala efekty.