Jaka jest prawda o mleku? Czy jest ono zdrowe i potrzebne w zbilansowanej diecie, czy wręcz przeciwnie – należy go unikać lub całkiem z niego zrezygnować? Czy lepiej spożywać przetwory mleczne niż mleko? Czy mleko mogą i powinny spożywać tylko dzieci? Czym można zastąpić mleko w diecie? Warto dowiedzieć się więcej o mleku i jego właściwościach.

Dla wielu osób mleko w różnych postaciach jest stałym elementem diety i w jadłospisie pojawia się właściwie codziennie. Mleko z jednej strony polecane jest wszystkim jako źródło dobrze przyswajalnej witaminy D oraz białka. Każdy słyszał także o szeroko nagłaśnianej i jednej z najdłużej trwających, polskiej kampanii społecznej „Pij mleko, będziesz wielki!”, której celem było zachęcenie dzieci i młodzieży do picia mleka jako niezbędnego elementu diety w okresie wzrostu organizmu. Przeciwnicy picia mleka wykazują natomiast, że w porównaniu z innymi produktami nie jest to wartościowe źródło mikroelementów, jest także silnym alergenem i może uczulać szczególnie dzieci, a spożywanie mleka przez osoby dorosłe może być wręcz szkodliwe – przyczynia się do wystąpienia osteoporozy i obciąża organy wewnętrzne.

Dlaczego ludzie piją krowie mleko?

Nie we wszystkich krajach picie mleka jest tak rozpowszechnione, jak w Polsce. Mleko piją głównie Amerykanie i Europejczycy, natomiast dla porównania w Azji pije się bardzo mało mleka krowiego. Taka rozbieżność wynika głównie z odmiennych tradycji żywieniowych, w obu przypadkach kultywowanych bardzo długo. W naszej mentalności picie mleka jest głęboko zakorzenione, w wielu rodzinach mleko od pokoleń jest nieodzownym elementem każdego śniadania i często także kolacji. Jeszcze kilkanaście lat temu praktycznie nikt nie miał wątpliwości, że takie przyzwyczajenia dietetyczne są prawidłowe i zdrowe.

Obecnie pojawia się coraz więcej i coraz głośniejszych głosów na temat tego, że mleko wcale nie jest takie zdrowe, jak do tej pory się wydawało. Wątpliwości została poddana przede wszystkim szeroko rozpropagowana zaleta mleka, czyli duża zawartość dobrze przyswajalnego dla człowieka wapnia. Okazuje się, że ze względu na proporcje wapnia i fosforu w mleku, wapń ten jest znacznie gorzej przyswajalny niż w przypadku innych pokarmów lub nawet przetworów mlecznych, jak chociażby ser żółty.

Jakie właściwości ma mleko?

Mleko krowie jest bardzo bogatym źródłem białka. Trzeba zaznaczyć jednak, że człowiek nie potrzebuje go tak wiele, a przecież mleko nie jest jedynym źródłem białka w diecie. Białko jest potrzebne przede wszystkim jako budulec tkanek, a człowiek nie ma na niego takiego zapotrzebowania jak zwierzęta. Dzieci potrzebują do prawidłowego rozwoju dużej ilości węglowodanów, a mleko krowie jest ubogie w te substancje. Wracając do wapnia pozyskiwanego z mleka – czy tak, jak często się słyszy, gwarantuje on zdrowe zęby i mocne kości? Istnieją badania dowodzące, że spożywanie zbyt dużej ilości mleka krowiego wręcz może się przyczynić do rozwoju osteoporozy i próchnicy zębów, a nie jej zapobiec. Dzieje się tak z tego powodu, że nadmiar mleka może prowadzić do zakwaszenia organizmu, a to w konsekwencji powoduje zaburzenia przyswajania wapnia. Z tego względu jako źródło tego pierwiastka polecane są inne produkty bogate w wapń, a nie właśnie mleko.

Kolejną kontrowersją wokół mleka jest wysoki stopień jego przetworzenia, co zmniejsza jego wartości odżywcze. Wydawać by się mogło, że rozwiązaniem tego problemu może być kupowanie mleka „prosto od krowy” – świeżego i pełnowartościowego. Spożywanie takiego surowego mleka ma jednak również swoich stanowczych przeciwników, ze względu na bakterie, które mogą się w nim znajdować.

Nietolerancja pokarmowa

Kolejnym istotnym zagadnieniem jest obecny w mleku tłuszcz zwierzęcy, który przyczynia się do wzrostu poziomu cholesterolu oraz do wypłukiwania wapnia z organizmu. Zwolennicy picia mleka krowiego argumentują jednak, że tłuszcz w mleku zawiera wiele ważnych substancji odżywczych. Pewnym rozwiązaniem może być tu mleko odtłuszczone, ale nie wszyscy są przekonani o dobrych dla zdrowia skutkach jego spożywania. Dużo mówi się także o kłopotach z trawieniem mleka.

Z jednej strony formuje się teza, że tylko dzieci ewentualnie powinny pić mleko, dorośli już nie. Z drugiej strony, właśnie wśród dzieci występuje najwięcej przypadków reakcji alergicznych na mleko i problemów trawiennych związanych z jego spożywaniem. Wśród dorosłych także nie brak osób, które deklarują złe samopoczucie po spożyciu mleka. Jest to wynikiem nietolerancji laktozy, która możliwa jest do zdiagnozowana po przeprowadzeniu odpowiedniego badania laboratoryjnego, na które skieruje lekarz. Jeżeli dorosła osoba obserwuje u siebie problemy trawienne po spożyciu mleka krowiego, powinna zgłosić się z tym problemem do swojego lekarza w celu zweryfikowania, czy dolegliwości są faktycznie związane z nietolerancją laktozy. Często okazuje się jednak, że ich źródło jest zupełnie inne, przyczyny często leżą w niewłaściwej diecie, a nie w samym mleku. Przyczyną dolegliwości bardzo podobnych do tych spowodowanych nietolerancją laktozy może być także zespół jelita drażliwego.

Spór o mleko

Mnóstwo kontrowersji, przeciwstawne tezy i poglądy – jak to w końcu jest z tym mlekiem? Pić czy nie pić? Cóż, wystarczy trochę poszukać w internecie, by znaleźć badania dowodzące niemalże dowolnej tezy dotyczącej szkodliwości mleka lub przeciwnie – jego właściwości zdrowotnych. Spór o mleko podzielił także specjalistów, nie brak wśród nich zarówno strażników diety bogatej w mleko, jak i zdecydowanych krytyków spożywania krowiego mleka. Im bardziej próbuje się zagłębić w temat oddziaływania mleka krowiego na organizm ludzki, tym bardziej już się wątpi w to, jaka jest prawda o mleku.

Co ciekawe, można zaobserwować także pewną często powtarzającą się prawidłowość – o tym, czy ktoś stał się zwolennikiem czy przeciwnikiem spożywania mleka krowiego, zadecydował wyłącznie zmysł smaku! Rzecz jasna nie dotyczy to wszystkich, jednak wiele osób, które po prostu lubią mleko, przekonane są o jego właściwościach zdrowotnych, i odwrotnie – ci, którzy wzdrygają się na sam jego widok, bardzo często twierdzą, że mleko jest niezwykle szkodliwe. Wszystkie dyskusje wokół mleka zaczęły przypominać odbijanie piłeczki – na argument wysuwany przez jedną stronę zaraz pojawia się kontra drugiej, i tak w nieskończoność. W tej sytuacji najlepszym doradcą jest oczywiście zdrowy rozsądek.

Mleko w diecie

Tak jak mnóstwo innych produktów, mleko zdecydowanie nie powinno być spożywane w nadmiarze. Jeżeli ktoś zwyczajnie nie lubi mleka, nie ma większego problemu, żeby pozyskał składniki odżywcze znajdujące się w mleku z innych pokarmów. Mleko nie jest niezastąpionym źródłem żadnego minerału ani witaminy, które znajduje się w jego składzie. Z kolei osoby, które lubią mleko lub przyzwyczaiły się do niego tak bardzo, że nie wyobrażają sobie diety zupełnie pozbawionej mleka, także nie muszą z niego całkowicie rezygnować.

Warto ograniczyć jego ilość i urozmaicić dietę o inne źródła wapnia i innych składników, jednak sporadyczna obecność mleka w jadłospisie nie spowoduje szkód dla organizmu. Jeżeli nie obserwuje się u siebie żadnych niepokojących objawów po spożyciu mleka, nie ma powodu aby zupełnie wykluczyć ulubioną kawę z mlekiem czy kubek kakao w chłodny wieczór. Jeśli chodzi o podawanie mleka dzieciom, nie powinno się traktować mleka jako niezbędnego elementu diety, postarać się raczej ją urozmaicić. Trzeba upewnić się także, że dziecko nie ma alergii na mleko krowie, jeżeli zamierza się mu takie mleko podawać. Dzieciom lepiej będą służyć przetwory mleczne, takie jak sery czy kefir, niż samo mleko. Są one bardziej lekkostrawne i bardzo bogate w składniki odżywcze.

Pić krowie mleko czy nie

Zrezygnować z mleka krowiego czy nie? Tak jak zostało opisane wyżej, spór ciągle trwa i nie ma jednoznacznych dowodów na to, że mleko należy absolutnie wykluczyć z diety. Jeżeli ktoś jednak chciałby zrezygnować całkowicie z mleka krowiego, ale nie wyobraża sobie np. picia czarnej kawy, z powodzeniem może zastąpić to mleko jego roślinnymi odpowiednikami. Za przykład może posłużyć chociażby mleko kokosowe lub mleko migdałowe. Takie substytuty dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością, w sieci nie brak także prostych przepisów na ich samodzielne przygotowanie w domu.

Można także zastąpić mleko krowie mlekiem kozim. Nie dla wszystkich jest to możliwe ze względu na specyficzny smak koziego mleka i jego przetworów. Można także korzystać z mleka sojowego, które obecnie jest już szeroko dostępne i często znajduje się na półkach sklepowych obok mleka krowiego. Nie trzeba specjalnie szukać go w sklepach ze zdrową żywnością. Takie substytuty pozwalają na zastąpienie mleka pod kątem wykorzystywania go w kuchni na co dzień, trzeba pamiętać jednak także o właściwym uzupełnianiu substancji odżywczych znajdujących się w krowim mleku.

Źródła wapnia

Doskonałym źródłem wapnia są sery, szczególnie żółte. Nie są to jednak produkty dietetyczne i muszą na nie szczególnie uważać osoby zmagające się z nadwagą. Innym bardzo dobrym źródłem wapnia są orzechy, nasiona, sardynki, a także warzywa, np. kapusta i brokuły. Jeżeli chodzi o inne źródła witaminy D obecnej w mleku krowim, warto zamiast niego wybierać kefiry, jogurty naturalne czy zsiadłe mleko. W podanych produktach znajdują się także inne witaminy i minerały, które również znajdują się w krowim mleku. Aby je kompleksowo uzupełnić warto sięgać także po zielone warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste, a także pamiętać o tym, by dieta była bogata w ryby.

Tak naprawdę odpowiednio zbilansowana dieta pozwoli bezstratnie wyeliminować z diety mleko krowie i dostarczyć organizmowi niezbędnych składników. Jeżeli brakuje pomysłów na samodzielne skomponowanie właściwej diety, warto skorzystać z pomocy specjalisty. Podsumowując, warto zaznaczyć, że nie trzeba reagować paniką na najnowsze rewelacje dotyczące skutków spożywania mleka. Dobrą praktyką będzie jednak zastępowanie mleka w codziennym jadłospisie innymi, zdrowymi i wartościowymi produktami.