Czym jest autyzm? Autyzm to zaburzenie w neurorozwoju, którego objawy nie są jednorodne i często trudne do rozpoznania i sklasyfikowania. Jednocześnie autyzm jest coraz lepiej badany i poznawany, a co za tym idzie – rośnie jego wykrywalność. Ostatnie lata pokazują, że zaburzenia określane jako autystyczne dotyczą bardzo szerokiej grupy dzieci, są diagnozowane nawet u osób dorosłych.

Z tego względu problem autyzmu okazał się być dużo bardziej powszechny, niż można było sądzić jeszcze kilka lat temu. Ogólnie rzecz ujmując, autyzm można określić jako wycofanie z życia społecznego i brak kontaktu z otoczeniem lub znaczne ograniczenia tego kontaktu. Jakie objawy mogą świadczyć o autyzmie i jakie zachowania dziecka powinny zwrócić uwagę? Jak wygląda terapia rehabilitacyjna dla osób dotkniętych tym zaburzeniem?

Czym charakteryzuje się osoba z autyzmem?

Na wstępie należy podkreślić, że autyzm nie daje u każdego jednakowych objawów. Są pewne cechy wspólne łączące autystów, ale wszystkie one mogą przybierać różne postacie, mieć inne nasilenie i w zależności od innych czynników także nabierać innego charakteru. Ogólnie rzecz ujmując, autyści mają trudności w kontaktach międzyludzkich. Na to składają się trudności w rozumieniu sygnałów niewerbalnych, mowy idiomatycznej (utarte powiedzenia, przenośnie, aluzje, żarty itp.), a także problemy z wyrażaniem własnych uczuć i odczytywaniem emocji innych osób. Trudności tych osób z odnajdywaniem się w przestrzeni społecznej często stwarzają w otoczeniu wrażenie, że dorosła osoba z autyzmem uważana jest za dziwaka, ekscentryka, a z kolei dziecko bywa odbierane jako źle wychowane lub niegrzeczne. Autyzm oznacza często także wielką niechęć do zmian, nawet drobna zmiana może się wiązać ze stanowczym oporem dotkniętego autyzmem i może zaburzać jego poczucie bezpieczeństwa.

Istnieje mylący pogląd, że każda osoba z autyzmem żyje w swoim wewnętrznym świecie i nie ma potrzeby kontaktów z innymi ludźmi. Tymczasem wiele takich osób bardzo by chciało nawiązywać i budować relacje tak samo jak zdrowe osoby – różnica polega na tym, że cierpiący na autyzm zupełnie nie wiedzą, jak tego dokonać. Brak pomocy takim osobom stanowi dla nich poważne zagrożenie wykluczeniem społecznym i w konsekwencji brakiem możliwości samodzielnego funkcjonowania.

Jakie są pierwsze sygnały, które mogą wskazywać na autyzm u dziecka?

Panuje przekonanie, że u dzieci cierpiących na zespół zaburzeń rozwojowych, jakim jest autyzm, pierwsze objawy ujawniają się do trzeciego roku życia. Jednym z symptomów, który najczęściej skłania opiekunów dziecka do wizyty u specjalisty, jest brak kontaktu dziecka z otoczeniem. W zakresie tego pojęcia mieści się zarówno brak reakcji na bodźce ze świata zewnętrznego, brak interakcji z drugim człowiekiem oraz komunikacji.

Dziecko może mieć także problemy z mówieniem – w ogóle nie zaczyna mówić lub robi to bardzo późno. Można także zaobserwować pewne schematy w zabawach dziecka: często powtarza sekwencje tych samych czynności (np. układa zabawki w określonym porządku, po czym zaczyna układanie od początku) lub też ma trudności ze skupieniem się na zabawie. Zdarza się, że opiekunowie mają wrażenie, jakby dziecko „nie wiedziało” jak się bawić. Dzieci autystyczne mogą być także nadmiernie wyczulone na pewne bodźce, np. reagować krzykiem na głośniejsze dźwięki. Przykłady zachowań, których występowanie może świadczyć o autyzmie u dziecka, są bardzo liczne.

Autyzm nie ma właściwie dwóch jednakowych postaci, u każdej osoby objawy mogą być zupełnie inne, nawet zupełnie rozbieżne – a ciągle będą dotyczyły tego samego spektrum zaburzeń. Każdy człowiek z autyzmem ma właściwe tylko sobie cechy. Z tego powodu do wizyty u specjalisty powinny skłonić takie zachowania dziecka, które sprawiają wrażenie nietypowych, „dziwnych” i się powtarzają.

Proces diagnozowania autyzmu

Proces ten jest długi i musi być przeprowadzony przez zespół specjalistów (m.in. pedagoga, lekarza psychiatrę, psychologa dziecięcego). Wielką rolę we właściwym przebiegu tego procesu odgrywają opiekunowie dziecka – bardzo ważna jest prowadzona przez nich uważna obserwacja dziecka. Nie każde zastanawiające zachowanie dziecka uda się zaobserwować podczas spotkań ze specjalistą. Diagnozowanie dziecka pod kątem autyzmu może trwać średnio kilka – kilkanaście miesięcy. To wszystko dotyczy jednak tylko sytuacji, kiedy opiekunowie dziecka podejmą odpowiednie kroki zmierzające do ustalenia, co się dzieje z dzieckiem. Autyzm nieleczony i zostawiony sam sobie może się rozwinąć, objawy będą się z czasem nasilały i mogą utrudnić lub zupełnie uniemożliwić dziecku normalne życie w przyszłości.

Autyzmu nie da się wyleczyć, ale musi być odpowiednio leczony, by nie dopuścić do rozwoju zaburzeń. Zdecydowanie trudniejszy jest proces stawiania diagnozy w przypadku autyzmu u dorosłych. W przypadku spektrum autyzmu funkcjonuje teoria, że pierwsze objawy muszą wystąpić u dziecka do trzeciego roku życia. Jeśli faktycznie tak jest, to by oznaczało, że opiekunowie dziecka przeoczyli pojawiające się u niego objawy w tym okresie. Faktem jest natomiast, że są przypadki diagnozowania autyzmu u osób dorosłych – jest to autyzm atypowy. Wiele osób także pozostaje niezdiagnozowanych.

Rehabilitacja i leczenie osób z autyzmem

Taka terapia jest procesem ciągłym. Metody terapii dobierane są do konkretnego przypadku, nie ma uniwersalnej metody sprawdzającej się u wszystkich osób autystycznych. U dzieci stosowana jest psychoterapia, leczenie farmakologiczne, zajęcia z logopedą, trening słuchowy czy terapia behawioralna, mająca na celu wykształcenie pożądanych zachowań i reakcji. W razie potrzeby włączana jest również rehabilitacja ruchowa. U osób dorosłych najważniejsza jest psychoterapia, dzięki której taka osoba będzie miała większe szanse na prowadzenie normalnego życia. Warto wspomnieć o tym, że u dorosłej osoby z autyzmem istnieje duże ryzyko rozwinięcia się chorób współistniejących, jak np. depresja. Najważniejsze w rehabilitacji cierpiącego na spektrum autyzmu jest utrzymanie ciągłości terapii. Tylko w ten sposób można osiągnąć wymierne efekty i zapewnić takiej osobie możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, a nawet osiągania sukcesów.

Autysta w społeczeństwie

Mówiąc o autyzmie nie sposób pominąć ważnego zagadnienia, jakim jest świadomość społeczna dotycząca tej choroby. Tylko poprzez przybliżanie ludziom informacji i rozprzestrzeniania wiedzy o tym, czym jest autyzm, możliwa jest poprawa jakości życia osób z autyzmem w społeczeństwie. Dzięki kampaniom informacyjnym wiele osób dowiaduje się o specyfice choroby, dzięki czemu odbiór nietypowych zachowań osób z autyzmem w przestrzeni publicznej jest łagodniejszy. Ma to bardzo pozytywne skutki dla osób autystycznych, które mają większe szanse na udane, normalne życie w społeczeństwie. Jedną z najgłośniejszych akcji w polskich mediach był projekt informacyjny „Autyzm – całe moje życie”, zrealizowana przez Fundację SYNAPSIS, reżysera Tomasza Wlazińskiego oraz wspaniałego aktora Bartłomieja Topę, przeprowadzona w dniach 11-14 stycznia 2012 roku. Film z kampanii Fundacji można znaleźć tutaj.